‘Dürüstlük’ üzerine istatistiksel analiz (1)

Dürüstlük üzerine istatistiksel analiz (1)

 

            Duke üniversitesi öğretim üyelerinden davranışsal iktisatçı Dan Ariely, kararlarımızı etkileyen gizli kuvvetleri araştırıyor.

            Sıkça rastlanan olayları ve deneylerle harmanlayan Ariely, beklentilerin, duyguların, sosyal normların ve gözle görülemeyen görünüşte mantıksız diğer kuvvetlerin akıl yürütme becerimizi nasıl çarpıttığını ‘Akıldışı Ama Öngörülebilir (Optimist yayınları) 2008’ adlı kitabında detaylıca anlatıyor. Kitabın on birinci bölümünde ‘Neden dürüst değiliz ?’ üzerine.

            İktisatçı Ariely dürüstlük üzerine bir takım deneyler yapıyor ve piyasa normlarının hâkim olduğu günümüz dünyasında insan hareketlerini etkilemenin yolları üzerine çıkarımda bulunuyor. Şimdi hocanın kitabından bir bölüm aktaracağız.
 

        DENEYE BAŞLANGIÇcheating-ekonomi-analiz

            HARVARD İŞLETME OKULUNUN Amerika yaşamında ayrıcalıklı bir yeri vardır. Amerika’nın en üst düzey yöneticileri bu okuldan çıkmaktadır. O halde dürüstlük konusunda küçük bir deney yapmak için en iyi yer burasıdır.

             Araştırma oldukça basitti. Bir grup Harvardlı lisans ve mastır öğrencisinden (KONTROL GRUBU) 50 çoktan seçmeli sorudan oluşan bir testi doldurmalarını istedik. Sorular genel kültür üzerineydi. 15 dakika cevaplama süresi sonunda onlardan yanıtlarını çalışma kâğıtlarından bir cevap kağıdına (buna paravan kağıt diyelim) aktarmalarını ve hem çalışma kağıtlarını hem de paravan kağıtlarını sınıfın önünde duran gözetmene teslim etmelerini istedik. Gözetmen onlara her doğru cevap için 10 sent verecekti. Yeterince basit değil mi?

               (ÖZ- KONTROL GRUBU) Bir başka düzenekte, yeni bir öğrenci grubundan aynı testi doldurmalarını istedik ama önemli bir değişiklikle. Bu bölümde yer alan öğrenciler, testi yaptılar ve çalışmayı önceki grubun yaptığı gibi paravan kâğıda aktardılar. Fakat bu kez, paravan kâğıtta doğru cevaplar önceden işaretlenmişti. Paravanda, her bir sorunun doğru cevabı gri renkte gösterilmişti. Mesela öğrenciler paravan kâğıdı ellerine aldığında yanlış seçeneği işaretlediğini görebiliyordu. O noktada eğer öğrenciler çalışma kâğıtlarında yanlış cevabı seçmişlerse yalan söylemeye karar verebiliyor ve paravan kağıttaki doğru cevabı işaretleyebiliyorlardı.

              Katılımcılar, yanıtlarını aktardıktan sonra kaç soruya doğru cevap verdiklerini saydılar, bu rakamı kendi paravan kâğıtlarının en üstüne yazdılar ve hem çalışma kağıtlarını hem de paravan kağıtlarını odanın önündeki gözetmene verdiler. Gözetmen doğru cevapladıklarını iddia ettikleri soru sayısına baktı ve onlara her doğru cevap için 10 cent ödedi

               Öğrenciler, yanlış cevaplarını önceden işaretli paravan kağıttaki cevaplarla değiştirerek hile yaptılar mı? Bunu tam olarak bilmiyorduk, (ÖZ-KONTROL + KAĞIT YIRTMA GRUBU) ama bir sonraki öğrenci grubunu daha da kışkırtmaya karar verdik. Bu koşulda öğrenciler yine testi doldurdular ve cevaplarını önceden işaretli paravan kağıdına aktardılar. Fakat bu defa onlara ilk çalışma kağıtlarını yırtma ve gözetmene sadece paravan kağıdı iletme talimatı verdik. Başka bir değişle herhangi olası hile durumunu imha edebileceklerdi.

 

SONUÇ

            Gelelim sonuçlara, hile yapma imkânı olmayan grup 50 sorudan ortalama 32,6’sını doğru cevaplamıştı.

             İkinci gruba gelelim. Onlar da soruları cevaplamış ama bu kez yanıtlarını doğru cevapları görebildikleri bir paravan kâğıda aktarmışlardı. Peki, soru başına 10 sent için dürüstlüklerini saman altı etmişler miydi? Bu gruptakilerin ortalama 36,2 soru çözdüklerini iddia ettikleri ortaya çıktı.

              Üçüncü gruba ne dersiniz? Gruptakiler doğru cevapları görmekle kalmıyor, onlardan çalışma kâğıtlarını yırtıp atmaları isteniyordu. Evet bunlar da hile yaptılar, ortalama 35,9 soru çözdüklerini iddia ettiler.

 

1.Koşul

Kontrol grubu

32,6 doğru

2.Koşul

Öz-Kontrol grubu

36,2 doğru

3.Koşul

Öz-Kontrol + Kağıt yırtma grubu

35,9 doğru

 

            Bu deney bize ne öğretti?

  • Fırsat verildiğinde çoğu insanlar hile yapmaya meyillidir.
  • -mantığa aykırı- Katılımcılar hile yapmaya kışkırtıldıklarında, yakalanma riskinden sanıldığı kadar etkilenmemiş görünmüşlerdi.

 

ÖĞRENCİLER KENDİLERİNE İMKAN VERİLDİĞİNDE MÜKEMMEL BİR TEST SKORU BİLDİREBİLİRLEDİ. FAKAT HİÇBİRİ BUNU YAPMAMIŞTI. NEDEN? BİR ŞEY ONLARI ZAPT ETMİŞTİ –İÇLERİNDEKİ BİRŞEY. AMA O ŞEY NEYDİ?

  • Yazının ikinci bölümünde hocanın bu konu üzerine yaptı diğer deneyler ve öğrencileri zapt eden şeyleri deneylerle ortaya koymasına değineceğiz. İKİNCİ BÖLÜMÜ OKUMAK İÇİN TIKLAYINIZ..

Dürüstlük üzerine istatistiksel analiz (2) TIKLAYINIZ..